Ιουλία Περσάκη: εξευγενίζοντας το τετριμμένο

Η Ιουλία Περσάκη γόνος της οικογένειας Σκαραμαγκά γεννήθηκε το 1895 στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές της. Στα 15 της χρόνια παντρεύτηκε και ακολούθησε τον άντρα της στο Παρίσι όπου εργάζονταν ως χρηματιστής. Εκεί σπούδασε νεοελληνική λογοτεχνία στην Σορβόννης με καθηγητή τον Hubert Pernot αποκτώντας παιδεία ευρωπαϊκών προδιαγραφών. Στην Σορβόνη συνδέται με την συμφοιτήτρια της Δώρα Μοάτσου, ποιήτρια και κατοπινή σύζυγο του Κώστα Βάρναλη, καθώς και με τον Ανρί Μπρεξόν, την Λιλίκα Νάκου και τον Γιάννη Ψυχάρη. Η Μοάτσου ενθαρρύνει την Περσάκη να δημοσιεύσει διηγήματά της και έτσι από το Παρίσι ξεκινάει μια συνεργασία με τα αθηναϊκά έντυπα Νουμάς και Πυρσός. Στα γράμματα εμφανίζεται επισήμως το 1927 στο Παρίσι, με την έκδοση του τόμου Διηγήματα από τον εκδοτικό οίκο Αγών, που διατηρούσε τότε στη γαλλική πρωτεύουσα ο Σωτήρης Σκίπης.

Είχαν προηγηθεί -σύμφωνα με ανεξακρίβωτη μαρτυρία της συγγραφέως- δημοσιεύσεις ποιημάτων και πεζοτράγουδών της στην αθηναϊκή εφημερίδα Εσπερινή γύρω στα 1916, ενώ το 1926 ο Παύλος Νιρβάνας δημοσίευσε στην Εστία το διήγημά της Άλτα. Αξιον μνείας είναι η συγγραφική σιωπή 32 χρόνων που μεσολάβησε ανάμεσα στην έκδοση των “Διηγημάτων” και της δεύτερης συλλογής της με τίτλο “Ιστορίες της κάθε μέρας” (1959).
Στις 25.2.1919 συνυπογράφει με πλήθος άλλων λογοτεχνών και ανθρώπων του πνεύματος που ανήκαν στους δημοτικιστικούς κύκλους των Αθηνών το περίφημο Μανιφέστο Διαμαρτυρίας ως αντίδραση στην επιφυλακτική στάση του καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικολάου Πολίτη, στην ευρεία καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.
Το 1920 επιστρέφει στην Αθήνα. Θα κρατήσει αποστάσεις από το πνευματικό «σινάφι» της εποχής, περιοριζόμενη μόνο σε κάποιες προδημοσιεύσεις έργων της σχεδόν αποκλειστικά στη Νέα Εστία. Χτίζει ένα εξοχικό και αρχίζει στην Αίγινα “το μεγάλο κόκκινο σπίτι με τα πράσινα παντζούρια με θέα την Κολώνα”, το οποίο θα γίνει η μόνιμη κατοικία τηςμετά το θάνατο του συζύγου της το 1953.

Στην Αίγινα θα αναπτύξει φιλικές σχέσεις με τον Νίκο Καζαντζάκη, με τον οποίο μάλιστα αντάλλασσαν επιστολές. Η Ιουλία Περσάκη έγραφε ασταμάτητα και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μάνος Κοντολέων σε σχετικό άρθρο του «σε μια ρέουσα δημοτική και με ένα ρεαλισμό που θυμίζει συχνά κινηματογραφική αφήγηση. Ο χώρος των διηγημάτων της κυρίως η Αίγινα του χτες. Και πρωταγωνιστές της απλοί άνθρωποι του νησιού.

Κυρίως χρησιμοποιεί την πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Αλλά κρατά πάντα το ρόλο του παρατηρητή. Κι έτσι ο αναγνώστης ταυτίζει τη δική του ματιά με τη δική της. Και υποτάσσεται και αφήνεται να βρεθεί δίπλα στα πρόσωπα που ζούνε το καθένα το δικό του –μικρό συνήθως, μα πάντα ανθρώπινο – δράμα.
Με αυτή την τεχνική η Περσάκη ξεφεύγει από το χώρο της ηθογραφίας και ενώ δεν κρύβει μήτε το χρόνο μήτε και τον τόπο που τα γεγονότα συμβαίνουν, καταφέρνει να τα μετατρέψει σε διαχρονικά συμβάντα.

Λιτότητα ύφους, συμπυκνωμένη συγκίνηση, στέρεα ανθρωπιστική ματιά, μια ελληνική αστική ηθική –αυτή που ένωσε τον Δυτικό Πολιτισμό με την ελληνική παράδοση».
Επικεντρώθηκε στην καθημερινότητα της Αίγινας, στους ανθρώπους της, στη ζωή στο νησί. Τα αμιγώς ηθογραφικά διηγήματά της είναι σαν μια λογοτεχνική ανασύσταση των ημερών της. Συγκινητική, ευθύβολη, με αυθεντική λαϊκότητα, φορές φορές στα όρια του μελό της εποχής, η συγγραφέας ανήκει στους προδρόμους της μεσοπολεμικής γενιάς συγγραφέων, ενώ παρέμεινε στη σκιά της λογοτεχνίας.

Το λογοτεχνικό της έργο -αποκλειστικά διηγηματογραφικό- κινείται στα όρια ανάμεσα στους προδρόμους της λογοτεχνικής γενιάς του μεσοπολέμου. Στο σύνολο του είναι εμφανής η επιρροή που δέχτηκε από το δημοτικιστικό κίνημα -τόσο στο θέμα της γλώσσας όσο και του φιλολαϊκού ιδεολογικού προσανατολισμού-, από την ηθογραφική παράδοση της ελληνικής πεζογραφίας και παράλληλα από το λογοτεχνικό ρεύμα του γαλλικού ρεαλισμού. Στα βασικά χαρακτηριστικά της γραφής της συγκαταλέγονται η έμμεση συναισθηματική συμμετοχή της συγγραφέως στα δρώμενα και η προσήλωσή της στην ανθρωπιστική οπτική ως κεντρικό άξονα των διηγημάτων της. Η Περσάκη αξίζει μιας δεύτερης πιο ενδελεχούς ανάγνωσης.
Πέθανε στην Αθήνα σε ηλικία 85 χρόνων.

Σημείωση: Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία της Ιουλίας Περσάκη βλ. Γιάκου Ρένα, «Περσάκη Ιουλία», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Ζήρας Αλεξ., «Ιουλία Περσάκη», Η μεσοπολεμική πεζογραφία · Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο Ζ΄ (1914-1939) , σ.116-137. Αθήνα, Σοκόλης, 1993.

Πηγές:
1)http://cumulativeness10.rssing.com/chan-6246833/all_p59.html Δημήτρης Αθηνάκης, kathimerini.gr
2)http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=334
3) https://www.fractalart.gr/katoxi-kai-peina/ Μάνος Κοντολέων ■