Τα παιδιά αλλάζουν και μας ξεπερνάνε. Πότε θ’ αλλάξει και το σχολείο;…(του Αντ. Αντωνακάκη)

Αναφερόμαστε στις Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνίας (για συντομία ΤΠΕ) με τον χαρακτηρισμό “Νέες Τεχνολογίες”. Είναι αλήθεια, για τους περισσότερους από εμάς, όντως, το θέμα αυτό είναι κάτι καινούριο κάτι που δεν ξέραμε “από τα γεννοφάσκια μας”. Όταν μεγαλώναμε, αυτό που ήταν πάντα απαραίτητο για την εκπαίδευσή μας, ήταν ένα μολύβι (Faber No 2!) και ένα τετράδιο. Η διαδικασία της γραφής και της ανάγνωσης ήταν απολύτως απαραίτητη για να προχωρήσουμε στην μόρφωσή μας, είτε αυτή ήταν η μόρφωση του σχολείου είτε οποιασδήποτε άλλης μορφής εκπαίδευση όπως στην δουλειά μας ή κάποιο σεμινάριο. Για να μάθουμε ήταν πάντα απαραίτητο “να διαβάσουμε” γιαυτό και οι δύο όροι έχουν γίνει για πολλούς από μας συνώνυμες εκφράσεις της διαδικασίας μάθησης.

Στην αναζήτησή μας για πηγές πληροφοριών και γνώση, σχεδόν πάντα, έπρεπε να εντοπίσουμε “κάποιον που να ξέρει” κάποιον δηλαδή που έχει συμπυκνώσει μέσα του την γνώση για ένα θέμα και θα μπορούσε να παίξει για μας το ρόλο της “αυθεντίας” για το θέμα που μας ενδιαφέρει. Σχεδόν πάντα δηλαδή, αναζητούσαμε τον άνθρωπο ως φορέα της γνώσης που θα μπορούσε να μας την μεταλαμπαδεύσει. Στα πλαίσια αυτά, είχαμε σχεδόν όλοι στη βιβλιοθήκη μας διάφορες εγκυκλοπαίδειες ως φορείς γνώσεων που και πάλι όμως προσωποποιούνταν, λέγαμε για παράδειγμα “εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη” θεωρώντας ότι ήταν καλή πηγή γνώσης γιατί προερχόταν από τον συγκεκριμένο εκδοτικό Οίκο που τον διηύθυνε  ο συγκεκριμένος άνθρωπος “και άρα ήταν αξιόπιστη”.

Επίσης, μιλούσαμε με υπέρμετρο σεβασμό για ανθρώπους που αντιπροσώπευαν έναν τομέα γνώσης, όπως δασκάλους, καθηγητές, γιατρούς, δικηγόρους, μηχανικούς και άλλους. Όλοι αυτοί, όντας δυσεύρετες πηγές γνώσης για τους παλιότερους, μεγαλοποιούνταν και τελικά ταυτίζονταν με την ίδια την γνώση. Η ανεύρεση της πληροφορίας ήταν τόσο δύσκολη που τελικά ο καθένας από μας έπρεπε, για να μπορεί να λειτουργήσει στοιχειωδώς, να συγκρατεί μεγάλο αριθμό πληροφοριών. Οι κυριότερες πηγές πληροφορίας ήταν βέβαια τα βιβλία τα οποία, με τις παλαιές μεθόδους τυπογραφίας ήταν κακοτυπωμένα, χωρίς φωτογραφίες, εικόνες, σχέδια, χρώμα, τελικά δυσνόητα και βαρετά. Παρόλα αυτά ήμασταν υποχρεωμένοι να διατηρούμε μεγάλες βιβλιοθήκες.

Ας δούμε λίγο το περιβάλλον που μαθαίνουν τα παιδιά μας. Γεννιούνται και ζούνε σε ένα κόσμο που η πληροφορία υπάρχει παντού γύρω μας διαθέσιμη για να την χρησιμοποιήσουν. Γι’ αυτά οι ΤΠΕ δεν είναι “νέες τεχνολογίες” όσο δεν ήταν για μας το ηλεκτρικό ρεύμα. Είναι απλά μέρος του περιβάλλοντός τους. Οι μεγάλοι άνθρωποι ως φορείς της πληροφορίας είναι μια μόνο από τις διαθέσιμες πηγές για τα παιδιά μας πού, είναι αλήθεια, έχουν μεγάλη σπουδαιότητα στην αρχή στην μορφή της μαμάς και του μπαμπά αλλά πολύ γρήγορα, χάνουν την μοναδικότητά τους και τελικά την τόσο μεγάλη σπουδαιότητά τους. Σκεφτείτε, πόσο ποιο γρήγορα έρχεται το παιδί μας σε επαφή με τον υπολογιστή αντίθετα με την επαφή του με το σχολείο. Πόσοι από μας δεν έχουν καθίσει το παιδί μας των 2 ή τριών χρόνων στα γόνατά μας μπροστά από την οθόνη του  υπολογιστή μας βάζοντάς το να ζωγραφίσει ή να δει εικόνες ή φωτογραφίες.

Σκεφτείτε δε πόσο εύκολα και γρήγορα κατακτάει την γνώση χρήσης του ποντικιού τόσο που γίνεται εμπόδιο το μεγάλο μέγεθός του για τα μικρά χεράκια του. Η επαφή δε με τα κινητά ως παιχνιδομηχανές είναι γι’ αυτά και για μας μια αποκάλυψη. Είναι εκπληκτική η ικανότητά τους να χειρίζονται το πληκτρολόγιό του που βέβαια ταιριάζει καλύτερα και στα μικρά χεράκια τους. Πολύ σύντομα, η μαμά και ο μπαμπάς παρακολουθούν μαγεμένοι το “μωρό” τους να χειρίζεται καλύτερα από εκείνους αυτά τα μηχανάκια και μάλιστα να φτάνουν σε σημείο να τους διορθώνουν. Πολύ γρήγορα καταλαβαίνουν ότι η σχετική πληροφορία είναι διαθέσιμη κάπου κοντά και δεν χρειάζεται να την συγκρατούν.

Είναι εκπληκτικό για μένα να βλέπω τον μικρότερο γιό μου από την ηλικία των επτά χρόνων να παίρνει την πληροφορία του πότε τελειώνει ένα πρόγραμμα στην τηλεόραση απλώς πατώντας το κουμπί ΟΚ στο τηλεχειριστήριο της (ψηφιακής) τηλεόρασης και βλέποντας πόσο έχει προχωρήσει η μπάρα εξέλιξης προγράμματος που εμφανίζεται στην τηλεόραση. Δεν χρειάζεται να ξέρει την ώρα, να ξέρει να διαβάζει και να ξέρει το πρόγραμμα της τηλεόρασης. Εμείς, πριν από κάποια χρόνια, θα έπρεπε να έχουμε συνείδηση τι ώρα είναι, να διαβάσουμε το πρόγραμμα της τηλεόρασης που θα πρέπει να έχουμε κάπως διαθέσιμο ή να ρωτήσουμε κάποιον γύρω μας (η αναζήτηση της αυθεντίας!). Στο θέμα αυτό, παρατηρώ ότι τα δύο παιδιά μου (με διαφορά 2 μόνο χρόνων) παρουσιάζουν διαφορετικές συμπεριφορές. Τόσο γρήγορα τρέχουν οι εξελίξεις!

Αυτού του είδους οι διαφορές παρατηρούνται παντού. Τα παιδιά συνειδητοποιούν από νωρίς ότι δεν χρειάζεται να αφομοιώνουν πληροφορίες τόσο πολύ όσο τον τρόπο για να ΒΡΟΥΝ την πληροφορία. Και οι δύο γιοί μου, από την ηλικία των έξι ή και νωρίτερα, ξέρουν ότι για ότι απορία έχουν, αρκεί να την “ρωτήσουν” στο Google! Δεν τους ενδιαφέρει από που έρχεται, πως δημιουργήθηκε, αν είναι έγκυρη, το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι ότι είναι διαθέσιμη.

Κάποια φορά στην Δευτέρα Δημοτικού, ο μεγάλος μου γιος είχε μια εργασία που έπρεπε να βρει πληροφορίες για την καφέ αρκούδα. Αφού λοιπόν τρέξαμε την ερώτηση στο Google και πήραμε την απάντηση από την Wikipedia (ήταν περίπου 1 σελίδα Α4), του την τύπωσα και έφυγε χαρούμενος. Μετά από λίγο γύρισε και μου λέει, “μπαμπά είναι ακριβώς αυτό που χρειαζόμουν, αφού φαντάσου, δεν χρειάζεται να τ´ αντιγράψω καν!!!”. Στο μυαλό του είχε σχηματιστεί η πεποίθηση ότι η εργασία του ήταν να καρφιτσώσει τις πληροφορίες από το Google στο τετράδιό του.

Οι συμπεριφορές αυτές γρήγορα μετουσιώνονται σε τρόπο σκέψης και τελικά σε τρόπο ζωής. Έχει παρατηρηθεί ότι οι νέοι σήμερα ειδικεύονται στο να συγκρατούν τον ΤΡΟΠΟ για να βρουν μια πληροφορία παρά την πληροφορία την ίδια. Η συμπεριφορά αυτή μοιραία έρχεται και στο σχολείο το οποίο επιμένει στον παραδοσιακό τρόπο λειτουργίας με τον δάσκαλο και το μοναδικό βιβλίο του μαθήματος ως τους μόνους φορείς της γνώσης. Το παιδί δυσανασχετεί, προσπαθεί να εφαρμόσει το δικό του μοντέλο στο οποίο η γνώση υπάρχει κάπου γύρω μας και αρκεί να ξέρει που να ψάξει για να την βρει και όχι να αποστηθίσει τόνους από πληροφορίες που το ίδιο θεωρεί άχρηστες (αφού είναι διαθέσιμες για τον καθένα μας).

Επίσης ο κόσμος του σχολείου είναι ασπρόμαυρος, γεμάτος δυσνόητα κείμενα που πρέπει “να διαβάσει”, χωρίς την χρήση οπτικοακουστικών βοηθημάτων που έχει συνηθίσει έξω από το σχολείο, είναι δηλαδή ένας κόσμος μουντός και τελικά βαρετός. Ένα άλλο θέμα που αδυνατούν να δεχθούν είναι ο ισοπεδωτικός τρόπος του σχολείου. Όλα τα παιδιά πρέπει να κάνουν την ίδια άσκηση όσο και αν έχουν κατακτήσει την γνώση που απαιτείται για την άσκηση αυτή ενώ μπορεί να έχουν κενά αλλού.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι τα παιδιά γρήγορα χάνουν το ενδιαφέρον τους για το σχολείο και αναπτύσσουν αποκλίνουσες συμπεριφορές. Αρχίζουν ν’ ασφυκτιούν στα στενά γι’ αυτά πλαίσια του σχολείου και ζητούν να ξεφύγουν.

Είναι λοιπόν απαραίτητο ν’ αλλάξει γρήγορα δομές το σχολείο. Δυστυχώς σ’ αυτό το θέμα πρέπει να γίνουν γοργά και τολμηρά βήματα σε μια περίοδο που αυτό είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο δεδομένου το κόστους που συνεπάγεται. Αν όμως θέλουμε να έχουμε κάποιο βαθμό αξιόπιστης παιδείας είναι σημαντικό να το κάνουμε. Ευτυχώς για μας πάντως, άλλες χώρες όπως η Φιλανδία το έχουν ήδη κάνει με εξαιρετική επιτυχία και μπορούμε να διδαχθούμε απ’ αυτές ώστε να μην κάνουμε τα ίδια λάθη.