Ο Πλατωνικός στοχασμός για την Τέχνη…της Ε. Χαβαλεδάκη

Στην πιο δημιουργική εποχή της Αρχαίας Αθήνας, τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., οι πρόγονοί μας μας άφησαν μια ανεκτίμητη κληρονομιά, την Τέχνη τους, η οποία καθρέπτιζε την πνευματική, κοινωνική, πολιτική ζωή και το μεγαλείο εκείνης της εποχής.
Οι εικαστικές τέχνες δεν θα μπορούσαν να μην απασχολήσουν και τον Πλάτωνα, ο οποίος ανέπτυξε τις δικές του ιδέες για την Τέχνη. Το έργο του αποτελεί την απαρχή της φιλοσοφίας της Τέχνης και της αισθητικής. Πώς λοιπόν είδε ο Πλάτων την Τέχνη; Ποια θέση πήρε απέναντι στους καλλιτέχνες και στα έργα τους;

Για την αποτύπωση της σχέσης ανάμεσα στο αρχέτυπο και στο είδωλο του, ο Πλάτωνας χρησιμοποίησε τον όρο Μίμηση. Σε αυτή την διαδικασία ο καλλιτέχνης αντιγράφει την εξωτερική εμφάνιση ενός αντικειμένου και δημιουργεί μια φαινομενική ομοιότητα. Σκοπός του δεν είναι η λειτουργικότητα του αντικειμένου, αλλά η δημιουργία οπτικής ευχαρίστησης. Όμως, ο προβληματισμός του Πλάτωνα είναι ο εξής οι άνθρωποι θα πρέπει να επιλέγουν την ευχαρίστηση ή την αλήθεια;

Όπως αναφέρει στους ‘’Νόμους’’ η Τέχνη που χρησιμοποιεί την συγκίνηση για να επηρεάσει το πιο απαίδευτο κοινό, υποσκάπτει την λογική. Η Τέχνη, μπορεί να είναι βλαβερή για την κοινωνία, όμως μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη και την πρόοδό της. Αυτό θα μπορέσει να επιτευχθεί μόνο με ρυθμιστικές παρεμβάσεις, δηλαδή με τους νόμους που θεσμοθετούν οι Άριστοι.

Ειδικότερα, αναφέρεται στην τέχνη της ζωγραφικής, ο ζωγράφος δεν κατασκευάζει ‘’το αληθινό ον’’, αλλά ‘’εμφανίσεις’’ των πραγμάτων. Για παράδειγμα, θα κατασκευάσει τον ήλιο, τον ουρανό όμως το κατασκεύασμα αυτό δεν θα έχει καμία σχέση με την αλήθεια. Η ζωγραφική είναι μίμηση της φαινομενικότητας και όχι της αλήθειας. Άρα, η μιμητική απέχει πολύ από την αλήθεια.

Μιμητής είναι ο καλλιτέχνης, οποίος δεν έχει γνώση για την ομορφιά ή τις ατέλειες των πραγμάτων που μιμείται. Θα μιμηθεί χωρίς να έχει ιδέα για το πόσο χρήσιμο ή κακό είναι κάθε πράγμα, το πιο πιθανό είναι ότι θα μιμηθεί αυτό που στους πολλούς και αδαείς φαίνεται καλό.

Γενικά, ο Πλάτων αφήνει την εντύπωση στον αναγνώστη ότι είναι εχθρός των Τεχνών, καταδικάζει την Τέχνη διότι δημιουργεί διαστρεβλωμένες αναλογίες των αντικειμένων. Ο Πλάτων ισχυρίζεται ότι η Τέχνη θα πρέπει να αναπαριστά τα πράγματα στις κατάλληλες αναλογίες τους, διαφορετικά είναι αναληθής και φαύλη. Γι’ αυτό καταδικάζει την ζωγραφική, διότι μεταλλάζει τα πράγματα και διαφθείρει τον άνθρωπο. Το ίδιο θεωρεί για την ποίηση και την μουσική, γιατί η ευχαρίστηση που προκαλούν είναι επίπλαστη και επιφανειακή. Ωστόσο, δεν καταδικάζει την Τέχνη στο σύνολό της επειδή κάθε Τέχνη δεν είναι διαστροφή της αλήθειας. Τέλος, θεωρεί ότι η Τέχνη θα πρέπει να προσαρμόζεται στην πραγματικότητα και ο καλλιτέχνης είναι αναγκαίο να ανακαλύψει και να παρουσιάσει τα μοναδικά τέλεια σχήματα των πραγμάτων. Οποιαδήποτε παρέκκλιση του μπορεί να οδηγήσει στην ανηθικότητα. Με αυτό τον τρόπο, ο Πλάτων εγκαινίασε την Ιδεαλιστική Ερμηνεία του ‘’Ωραίου’’ και τη μιμητική και την ηθικοπλαστική ερμηνεία της Τέχνης. Η πραγματική αποστολή της Τέχνης είναι να περιοριστεί στα αληθινά σχήματα και χρώματα.

Βιβλιογραφία:

Πλάτων, ‘’Πολιτεία’’, 597. 5, e. 5, 598a, 598 10b, 602, 5, 10

Πλάτων, ‘’Σοφιστής’’, 234b.d, 236b