Το τετράγωνο του Πολύβιου …του Κ. Γιαννακού

Ήταν μια σπουδαία εφεύρεση που εξασφάλιζε την αναμετάδοση οπτικών σημάτων με φωτιές, σε μικρές σχετικά αποστάσεις. Με όλους τους δυνατούς συνδυασμούς από δύο πεντάδες μεγάλων πυρσών, μπορούσαν να αναπαραστήσουν όλα τα γράμματα του αλφαβήτου και να μεταδώσουν έτσι κωδικοποιημένο ένα ολόκληρο κείμενο.

Αποδίδεται στον Πολύβιο, έναν σπουδαίο  Έλληνα ιστορικό του 2^ου πΧ αι. (που κάποιοι θεωρούν διάδοχο του Θουκυδίδη και προπάτορα της αυστηρής σύγχρονης ακαδημαϊκής ιστορικής έρευνας), γνωστό κυρίως για το βιβλίο του ‘Οι Ιστορίες’. Σύμφωνα με τον ίδιο η αρχική ιδέα προτάθηκε από τους αλεξανδρινούς μηχανικούς, τον Κλεόξενο και τον Δημόκλειτο (το, 3^ο αι. π.Χ.) κι εκείνος απλώς τη βελτίωσε.

Στην ιδέα αυτή επίσης στηρίζονται η κρυπτογραφία και η στενογραφία. Πρόκειται για ένα τετράγωνο (5Χ5), διαιρεμένο σε 25 μικρότερα ίσα τετραγωνάκια, γνωστό ως το ‘Τετράγωνο του Πολυβίου’, όπου τοποθετούνται με τη σειρά οι χαρακτήρες της αλφαβήτου, από αριστερά προς τα δεξιά και από πάνω προς τα κάτω.

Στη συνέχεια, οι σειρές και οι στήλες αριθμούνται οριζοντίως και καθέτως, με τους αριθμούς από 1 έως 5, όπως στον παρακάτω πίνακα. (αφήνοντας το τελευταίο κουτάκι κενό).

Έτσι, κάθε (διατεταγμένο το λένε οι μαθηματικοί, αφού άλλο είναι το 23 κι άλλο το32) ζεύγος 2 αριθμών (καρτεσιανές συντεταγμένες θα τις λέγαμε σήμερα) αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο γράμμα. Πχ  13 είναι το Γ, ενώ 31 το Λ. Η λέξη “ΝΙΚΗ” μετασχηματίζεται στη σειρά “33, 24, 25, 22”.

Με τον τρόπο αυτό μπορεί να συνταχθεί, κρυπτογραφικά και να μεταδοθεί άμεσα από ένα φυλάκιο (σκοπιά) σε άλλο, ολόκληρο κείμενο, με την προϋπόθεση βέβαια πως υπήρχε οπτική επαφή και διέθεταν  και οι δυο αντίγραφα του ίδιου πίνακα.

Στο λατινικό αλφάβητο με τους 26 χαρακτήρες έβαζαν το Ι και το J στο ίδιο κουτάκι (το 24), ενώ οι Ιάπωνες, που κάνανε χρήση του Τετραγώνου του Πολυβίου (από το 1500 έως το 1910), το τροποποίησαν σε πίνακα 7Χ7, έτσι ώστε να καλύπτει τα 48 γράμματα της Ιαπωνικής αλφαβήτου (αφήνοντας ένα κενό).

Το σύστημα του Πολύβιου, που απαιτούσε στην πράξη τη χρήση δυο διακριτών ομάδων από 5 πυρσούς, μπορεί να χαρακτηριστεί ψηφιακό (πενταδικό των δύο bits), που αποτελεί πρόδρομο της σημερινής τεχνολογίας και την μοναδική στο είδος της καταγεγραμμένη πρόταση παγκοσμίως μέχρι τον 16ο μ.Χ. αιώνα.

Η έναρξη της διαδικασίας αποστολής ενός μηνύματος γινόταν με την ανάρτηση δύο πυρσών από τον ‘πομπό’, την επιβεβαίωση με την ανάρτηση δύο πυρσών από το ‘δέκτη’ και το κατέβασμα των πυρσών και από τους δύο.

Ο αποστολέας όφειλε ν’ ανασηκώσει πρώτα τον αριθμό των πυρσών που αντιστοιχούσε στην οριζόντια γραμμή (από ένα έως πέντε). Ακολούθως θα έκανε το ίδιο φανερώνοντας τον αριθμό της κάθετης στήλης. Έτσι, για το γράμμα Β πχ, που βρίσκεται στην πρώτη γραμμή και την δεύτερη στήλη, ο αποστολέας θα έπρεπε να σηκώσει έναν πυρσό και στη συνέχεια δύο.

Με τις κατάλληλες παύσεις ήταν εφικτή η διευκρίνιση των μεταδόσεων.  Για λόγους ασφαλείας, μπορούσαν βέβαια να εφαρμοστούν ποικίλες εκδόσεις με διαφοροποιημένες διατάξεις γραμμάτων και τον αποστολέα να επισημαίνει πρώτα τον αριθμό του πίνακα που θα χρησιμοποιούσε.

 στο σήμερα

Τον κώδικα αυτό, γνωστό και ως ‘σκακιέρα του Πολύβιου’ χρησιμοποίησαν κατά κόρον οι φυλακισμένοι μέχρι τις μέρες μας, σε πολλές χώρες, για να επικοινωνήσουν με το άνθρωπο στο διπλανό τους κελί, αντικαθιστώντας απλά τα φωτεινά σήματα με ρυθμικά χτυπήματα στον τοίχο.